Een zeldzaam verschijnsel dat werd tegengekomen in Chorleywood (Hertfordshire, VK): de postophaler heeft de sleutels in een rode brievenbus laten zitten. De volgende dag opnieuw langs dit punt gekomen en ja, de sleutels zaten er nog gewoon in.
Dit is overigens een zogenaamde GR VI post box, stammend uit de tijd dat George VI koning van Engeland was (1936-1952). Uit de letters op de brievenbussen kun je altijd opmaken uit welke periode ze komen:
VR – Queen Victoria (1853-1901)
ER VII – Edward VII (1901-1910)
GR – George V (1910-1936)
ER VIII – Edward VIII (20 januari 1936 – 11 december 1936)
GR VI – George VI (1936-1952)
ER II – Elizabeth II (1952-heden)
Met deze kennis gewapend wordt het een uitdaging om de oudste te vinden, de bussen met VR uit de tijd van koningin Victoria. De R staat overigens voor het Latijnse Rex (koning) of Regina (koningin). Die oude bussen zijn er nog in voldoende mate. Hier is een voorbeeld uit Suffolk:
De postcodeloterij misbruikt je adres om post te sturen aan ‘de bewoners van’ en zo de ‘nee/nee’-sticker op de deur te omzeilen. Drie enveloppen binnen een week, spam via de postbode! Daar hebben we een gloeiende hekel aan. Gelukkig is De Balk in bezit van een oud retourstempel van de PTT. Samen met een stempel ‘verhuisd’ gaan de enveloppen retour afzender – ‘de bewoners’ zijn vertrokken. Het zal ze geen geld kosten, maar in elk geval (een beetje) werk. Het retoursturen van post is een van de weinige dingen die nog gratis zijn. Ook het doorsturen naar een ander adres met de toevoeging ‘verhuisd naar:’ en het nieuwe adres levert voorzover bekend geen kosten op voor de ontvanger.
In het Nationaal Postregister kun je aangeven van welke sectoren je geen reclamepost wilt. Na vier tot zes weken zijn blokkades volledig actief en dat blijven ze voor een periode van vijf jaar.postfilter.nl
De retourmethode
Vroeger gebruikte De Balk het retourneren weleens voor het gratis versturen van post. Dat werkt zo: neem een oude envelop die je hebt ontvangen, zet degene die je iets wilt sturen op de achterkant. Streep je eigen adres op de voorkant door en zet er groot ‘RETOUR Z.O.Z.’ op. Vergeet tegenwoordig niet om de streepjescode met een oranje marker onschadelijk te maken (door de geautomatiseerde leesmethode ontvang je anders de post mogelijk opnieuw). Doe de envelop op de bus.
Deze brievenbus type ‘Holland’ uit 1929 hangt in het buitenmuseum van het Zuiderzeemuseum. Beetje flets geworden, als we een vergelijk maken met de foto (zie links) op de website Iconen van de post. Het ontwerp is van Anton Kurvers (1889-1940), die ook een prachtige bus voor de Gemeentegiro van Amsterdam maakte. Van alle bekende Nederlandse brievenbussen is dit toch het favoriete model van De Balk. Op alle vlakken precies goed, zelfs de iets oversized ‘P’ van Posterijen. Zwaar ook, want van gietijzer. De website Iconen van de post zegt erover:
“De hangbrievenbus Holland van ontwerper Anton Kurvers is een voorbeeld van de stijlopvattingen van de jaren dertig van de twintigste eeuw waarin veel ontwerpers en architecten bouwen volgens de Amsterdamse School. De hangbrievenbus Holland heeft de vorm van twee ineengestoken rechthoekige blokken. In de rechterzijde zit een horizontale brievengleuf, van binnen beschermd door beweegbare tanden en gedekt door een platte kap, die als rand langs de voorzijde doorloopt.”
Aan de muur van een vervallen pand, langs het spoor bij Hoogkarspel, hangt een exemplaar van de ‘Holland’ brievenbus. Deze is in een merkwaardig kleurtje halfbakken overgeschilderd (passend bij de staat van het huis, dat wel), maar daaronder lijkt het exemplaar groen te zijn geweest. Toch een wat treurig eind voor deze bus. Of dit een originele locatie is geweest is niet duidelijk, maar lijkt onwaarschijnlijk.
Hangbrievenbus, bijna onherkenbaar
En niet ver daarvandaan nóg een verweerd exemplaar, langs de N506 in de buurt van Hem (De Hout). Aangezien de letters Posterijen hier rood zijn zal ook deze bus een keer zijn overgeschilderd, maar wel lang geleden. De bus is in gebruik als brievenbus bij een woonhuis. Dat betekent dat men in bezit is van de sleutel. Misschien heeft de PTT de bussen ooit weggegeven of verkocht.
Hangbrievenbus in de buurt van Hem (de Hout) langs de N506
Dat deze omgeving rijk is aan oude hangbrievenbussen blijkt ook wel uit een exemplaar van de ‘plattelandsbus’ van Nicolaas de Koo (ontwerp 1949, in gebruik vanaf 1952) aangetroffen bij het kerkje op Binnenwijzend (bij Westwoud).
Bus van Nicolaas de Koo
Daar onder (nog net te zien) zit nog een modernere plastic buitenbus van Friso Kramer. Het lijkt erop dat beide bussen gebruikt kunnen worden voor post bestemd voor nummer 54 (de opening van de oude, zwart geschilderde bus is namelijk niet dichtgemaakt).
Voormalige PTT brievenbus
Dit model brievenbus van ptt post, de zogeheten enkelvoudige bus uit 1987, lijkt sterk op het huidige model dat in gebruik is in kleinere kernen. De bewoners hebben er weliswaar een grote twee op aangebracht en een sticker tegen reclamedrukwerk, maar enigszins verwarrend blijft het wel.
De Balk heeft behoorlijk wat brievenbussen gefotografeerd in de loop der tijd. Het merendeel daarvan bevond zich in Engeland. Maar deze zijn van een ander kaliber. Gefotografeerd in Ciutadella, Menorca in 2009. Bij deze brievenbussen verdwijnt je hand in de muil van de leeuw, dat is net even een andere ervaring dan zo’n zwart plastic gleufje bij ons (hoewel het ‘gordijntje’ daarin altijd een prettig vertrouwd geluid produceert). Fijn is ook dat binnen- en buitenland volledig gelijkwaardig aan elkaar zijn, wellicht te verklaren door het relatief grote aantal buitenlandse bezoekers dat hier zijn ansichtkaarten verstuurt.
De monumentaliteit van deze brievenbussen werd op geen enkele wijze versterkt door een imposant gebouw of brede straat, ze zitten in een doodgewone muur van een onopvallend gebouw. Het lijkt erop dat ze in een eerder, ouder gebouw hebben gezeten maar bewaard zijn gebleven. Wie kan het over zijn hart krijgen een dergelijke brievenbus af te danken?
Vroeger was het altijd duidelijk waar je post op de bus moest doen of waar je het postkantoor kon vinden (soms een gebouw groter dan de kerk), maar de laatste keer in Barcelona (2017) was het een heel gepuzzel om zowel postzegels als een brievenbus te vinden. Uiteindelijk was zelfs op de luchthaven geen brievenbus te vinden en is de gefrankeerde kaart maar in Nederland op de bus gedaan.
De geestelijk vader van de groene buitenbrievenbus, Friso Kramer, is overleden. Eerlijk gezegd is het een lelijk prul, die bus. ‘Functioneel ontwerp’, zo wordt gezegd, maar het is de vraag of postbestellers er ook zo over denken. In de buitengebieden is alleen de kleur wel goed, ware het niet dat het plastic na verloop van tijd verbleekt. Toch gaan ze langer mee dan je op het eerste gezicht zou denken.
Bij de brievenbussen van Kramer gaat de gedachte altijd uit naar het boek ‘Uit talloos veel miljoenen’ van W.F. Hermans, met daarin de onvergetelijke passage over de traditionele diefstal van alle groene brievenbussen op Nieuwjaarsdag. Een paar honderd meter van de plek met de groene brievenbus staat een ander (ietwat scheefgezakt) groen overblijfsel uit vroeger tijden: een in Amsterdamse School-stijl uitgevoerde GEB-verdeelkast. Tegenwoordig van Liander, die het fraaie ontwerp ontsiert met een sticker.
GEB kast: groene schoonheid
Update 5 september 2019: Een artikel in NRC getiteld ‘De PTT-brievenbus: een icoon in het Nederlandse landschap’ over foto’s van de buitenbus in heggen door Jan Dirk van der Burg. Hij noemt de bus ‘een meesterwerk, geliefd onder postbodes’. Nou, echt niet. Wel leuke foto’s.
Update 17 oktober 2019: een mooi verbleekt exemplaar van de Kramer buitenbus in dit rommelige rijtje bij een bedrijventerrein.
Hier zit zowel de brievenbus van Basten en Scheuder als de bel achter een hek. Daarom is er een gat in het hek gemaakt waardoor je met je arm toch nog bij de bel of de brievenbus kunt. Dat was kennelijk nog niet voor iedereen even duidelijk, dus brengt een extra bordje met zelfgeplakte letters onder het gat dat nog maar eens onder de aandacht (grappig, de ‘s’ in zowel ‘post’ als ‘frisia’ staat op z’n kop). Je moet trouwens wel een behoorlijk lange arm hebben om vanaf de weg de brievenbus te bereiken.
De post betekende vroeger zoveel meer. In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw ontving je nog minimaal elke dag één poststuk (de afrekening van de giro), maar meestal meerdere.
De brievenbus werd vroeger in gebouwen vaak op een prominente plaats ingemetseld in de muur, waardoor direct duidelijk was waar de post bezorgd moest worden. Zoals bij bovenstaand voorbeeld in de Nieuwe Uilenburgerstraat in Amsterdam (een voormalig badhuis, nu muziekcentrum Splendor). Dit type brievenbus is tegenwoordig doorgaans niet meer in gebruik, met dank aan de huidige minimumafmetingen voor de opening. In dit geval is er een nieuwe bus van een groter formaat even verderop in een hek gemonteerd. De oude bus is dichtgemaakt met stukje hout, waarop met enige moeite te lezen valt: “Post 114 in bus hek svp, dankjewel”. Grappig, zowel ‘u’ (op z’n Frans) als ‘je’ dus.
Ingemetseld buiten werking
Ook deze ingemetselde muurbrievenbus is gesloten met een plankje. Mooi aan dit exemplaar zijn de vier levensgrote stenen schroeven.
Het zal de lezer niet verbazen dat De Balk graag een ingemetselde brievenbus in de muur zou willen hebben. Kunstenaar Maarten Brinkman woonde vroeger op de Gabriël Metsustraat in Amsterdam op de begane grond en had zo’n bus. Zijn bed stond onder het raam, zijn hoofdkussen pal onder de brievenbus. Als hij te laat opstond werd hij gewekt door de toen nog gegarandeerde dagelijkse hoeveelheid post.
Zoiets is ook wel aardig (maar ook dichtgemaakt):
Ook al niet meer toegankelijk…
En dan dit exemplaar, tegengekomen in Hoorn. Er is een soort beschermingswal om de bus gemetseld, waarschijnlijk als bescherming tegen de regen. Het doet denken aan een tunnel. Deze is in elk geval nog in gebruik, zo lijkt het.
