Eerder op De Balk ging het over de aanwijsbordjes voor brandkranen die je op straat kunt vinden (zie: ‘Aanduiding’ en ‘Voorloper’). Dit fraaie bordje op de gevel van een woonhuis ligt in het verlengde daarvan, maar kom je beduidend minder vaak tegen. Hier kon je vroeger een lokale brand melden. Waarschijnlijk had dit huis (centraal gelegen in het dorp) een brandmelder of woonde er iemand van de (vrijwillige) brandweer die de functie van brandwacht had. Het bordje zit er al een krappe eeuw, is de schatting. De belettering doet denken aan de de tijd van de Amsterdamse School, maar het zou ook wat later geweest kunnen zijn.
Bordje brandwacht op muur
Naast brandmelding is het mogelijk bordjes met ‘brandmeester’ en ‘brandwacht’ op woonhuizen tegen te komen. Vroeger kregen leden van de vrijwillige brandweer namelijk zo’n bordje bij indienstreding mee naar huis (bovenstaand bordje is ruim 50 jaar oud, werd De Balk verteld). Bij deze brandwacht hing binnen vroeger ook een brandmeldknop.
Brandmelders en brandkranen op straat
Brandmelder voor kazerne Victor in de Dapperstraat Amsterdam
Met name in de grote steden stonden tot de jaren zestig vorige eeuw politie- en brandmelders op straat. Achter een ruitje zat een knop waarmee de hulpdiensten direct konden worden gealarmeerd. Toen steeds meer mensen een telefoonaansluiting kregen verdwenen ze langzamerhand uit het straatbeeld. Meestal stonden de meldpaaltjes nog geruime tijd werkeloos op straat, waarvan de ruitjes doorgaans waren vernield (en de knop niet meer werkte).
Op het dorpsplein van Sloten staat een mooi gerestaureerd exemplaar in de publieke ruimte. Ook bevindt zich een exemplaar (‘De rode wachter’) in de collectie van Museum Het Schip en staat een fraai exemplaar voor kazerne Victor in de Dapperstraat. Soms tref je nog ergens een oude bovengrondse brandkraan (van het type ‘mannetje’) aan.
Op deze plek zit of zat een brandkraan, waarvan het oude bordje is blijven hangen. Dit type was de voorloper van de moderne aanwijsplaten waar De Balk eerder een bericht aan wijdde. Goed beschouwd was een verbeterde versie van het bordje wel op zijn plaats, want waar bevindt die kraan precies ten opzichte van het bordje? Als het goed is op 2,35 m voor de gevel, aangenomen mag worden recht voor de pijl. In elk geval geeft het bordje tenminste een afstand, er bestonden er ook met enkel een pijl.
Oude brandkraanaanwijzer onder een vensterbank
Bovenstaande foto een zelfde type plaatje, maar met iets modernere cijfers, aangetroffen onder een vensterbank.
Oud aanwijsbordje brandkraan
Een wat ouder exemplaar, waarop een ander lettertype werd gebruikt en er een punt in het getal werd geplaatst.
Water
Dit soort emaille bordjes werd niet alleen voor brandkranen gebruikt. Er bestaat ook een blauwe uitvoering voor de waterleiding, het is alleen niet helemaal duidelijk waar de S voor staat. Er bestaat ook een versie met de letter A, dat zal een afsluiter zijn. Hier slechts een pijl die hooguit in een richting wijst, zonder een afstand tot het bordje te vermelden.
Voorloper bordje water letter S
Voorloper bordje water letter A
Blauwe aanduidingen voor water
Voordat het tot het huidige bordje met de T-vorm kwam was er nog een tussenvorm van een emaille bordje, met de T, pijlen én afstanden.
Er staat een hele verzameling scheefgezakte paaltjes op de foto hierboven. Er zijn twee witte plastic gevallen bij, dat zijn de tegenwoordige plaatsaanduidingen van het waterleidingbedrijf PWN, waardoor het geheel onnodig rommelig wordt (en er stond toch al een stenen paaltje?). Het rode bordje hangt daar voor de brandweer. Wat betekenen de getallen op die bordjes eigenlijk?
Brandkranen
In Nederland bevinden veel brandkranen zich ondergronds. Dit wordt gedaan om bevriezing of aantasting te voorkomen of om geen obstakel in de openbare ruimte te vormen. Om deze snel te kunnen vinden (onder bijvoorbeeld een laag sneeuw) hangen aan muren en palen bordjes die de afstand in meters aangeven ten opzichte van de dichtstbijzijnde brandkraan.
Het rode bordje hierboven (met de aanduiding B) verwijst naar een brandkraan; de blauwe bordjes (met de aanduiding A, AF) naar afsluiters van de waterleiding. Deze bordjes heten formeel aanwijsplaten. De bordjes met een egale kleur zijn van een verouderd type. Wellicht voor een betere leesbaarheid zijn ze al enige tijd wit met een gekleurde rand.
Mooi rijtje oude en nieuwe (wit met blauwe rand) aanwijsplaten voor afsluiters van de waterleiding. We zitten duidelijk dichtbij de Amsterdamse waterleidingduinen.
Overigens zijn er genoeg brandkranen te vinden die het zonder bordje moeten stellen. Meestal zijn die van een markering met witte stenen voorzien. Waarschijnlijk staan deze inmiddels in een geolocatiebestand.
Locatie
Op de bordjes staat (normaal gesproken) een identificatienummer en de locatie van de kraan ten opzichte van het bordje (indien relevant ook de diameter van de leiding). De locatie van de kraan wordt aangegeven door de positie in meters ten opzichte van de T op het bordje. Doorgaans is de kraan vóór het bordje in de straat te vinden.
Aanduiding stadswarmte, een R duidt op retourwater, een A op aanvoer
Ook voor gas (geel) en stadswarmte (groen) zijn er aanduiders. Op de foto boven (warmtenet) ontbreekt de plaatsaanduiding omdat de leiding in het kastje zit. Een voorbeeld van een gasleiding:
Gasleiding op 0,4 m naar links en 1,2 meter van het bordje
Heeft elke leiding een eigen bordje, dan liggen hier dus zes leidingen dicht bij elkaar…
Nederlandse Norm
De bordjes volgen de Nederlandse Norm, NEN 1184. Volgens deze norm zijn de bordjes voor de stadsverwarming echter wit, niet groen. Groen is voor de riolering (al kom je die nooit tegen)! De firma Kleiss & Co. maakt die bordjes, zie dit overzicht (pdf). Dat maakt het er allemaal niet overzichtelijker op, welke kleur is nu de juiste? En dan komen we in de Kennemerduinen dit exemplaar tegen:
Alleen een P op deze aanwijsplaat, voor de rest leeg…
Als dit een bordje voor water is, wat betekent dan die P? Is het een parkeerplaats voor de opzichter van het waterleidingbedrijf? Waar zijn de andere gegevens?
Brandkraan station Diemen Zuid
Een brandkraan op een NS station. Het bordje is hier feitelijk overbodig, want er is geen afstand tot de kraan. Daarom staan er alleen komma’s op, wat ook wel weer grappig is.
Brandkraan aanduiding op Rijksmonument, oud en nieuw (onder)
Nog een brandkraanbordje, op een Rijksmonument. Het oude ronde bordje van meer dan 100 (!) jaar geleden dat weinig informatie gaf (slechts een pijl) zit er ook nog (zie over dit type bordje het bericht Voorloper). Het nieuwere bordje is opvallend gemarmerd verkleurd.
Niet volgens de norm
Hier klopt iets niet…
Je komt regelmatig platen tegen die niet binnen de norm lijken te passen. Neem dit gele plaatje op een woonhuis: dat is (volgens de NEN) voor gas. Maar daarop staat in rood een B en een A. Het heeft geen identificatienummer en de 2,3 staat boven de T, want er is geen plaats onder de T op het bordje!
Brandkraan paaltje met put
De NEN mag dan geel voor gas voorschrijven, de geel-rood combinatie voor een brandkraan blijkt lokaal heel vanzelfsprekend. Ter illustratie dit aanwijspaaltje met het opschrift BK (hoewel de eerlijkheid gebied te zeggen dat de meeste paaltjes wit met een rode kop zijn). De brandkraan zit in de put met ovalen deksel waarop brandkraan staat. Het paaltje maakt het voor de brandweer makkelijker te vinden.
Brandkraanbordje op toren Bovenkarspel
Een ander ietwat onlogisch geval is dit bordje voor een brandkraan, op de toren De Driesprong in Bovenkarspel. Een juist bordje volgens de norm voor een brandkraan, maar de B staat op een merkwaardige plek. Het getal bovenaan is een identificatienummer. Dat blijkt ook uit een ander exemplaar, wat verderop aan de Hoofdweg in Hoogkarspel.
Brandkraanbordje, sterk verkleurd (Hoogkarspel)
Op dit bordje zit de B aan de rechterkant, dit is dus kennelijk slechts afhankelijk van de positie van de kraan. Zoals te zien hangt het bordje de hele dag in de zon, wat voor de sterke verkleuring heeft gezorgd.
Verkleurde bordjes
Verkleurde bordjes kom je wel vaker tegen, zie het onderstaande drietal in verschillende stadia van ver- danwel ontkleuring:
Verkleurde aanwijsplaat water: van blauw naar grijs verschoten
Verkleurde aanwijsplaat brandkraan, cijfers wit gewordenVerkleurde aanwijsplaat… van ja, wat? Waarschijnlijk samen met de muur gezandstraald.
Is het bordje zijn kleur niet kwijt, dan kan er ook nog iets aan de hand zijn met de gebruikte inlegblokjes met gegevens.
Aanwijsplaat met lege vakken
Bij dit bordje heeft men niet meer vakjes willen vullen dan strikt noodzakelijk, zo lijkt het (tenzij ze zijn ontvreemd). Hier ligt een gasleiding mogen we aannemen, zonder nummer of diameter en die zit 1,.3 m naar links en 1, m voor de gevel. Meer komen we niet te weten.
Aanwijsbordje met stippellijnen en opgeplakte cijfers
Weer een andere variant bordje brandkraan, nu met stippellijntjes waartussen de cijfers kunnen worden geplakt. Een grotere afstand tot het bordje werd tot dusver niet gezien, de kraan zal hier aan de overzijde van de weg liggen, waar geen mogelijkheid was tot het bevestigen van een bordje.
Brandkraan aanwijsbordje
Nog een wat ouder type brandkraan aanwijsbordje, maar eentje die al wel de T-vorm gebruikt voor de plaatsaanduiding. Toen werd nog de afkorting B.K. voor brandkraan gebruikt. Op dit bordje zit een reflecterende gele sticker die landmeters gebruiken om verzakkingen in kaart te brengen.
Brandkraanbordje ‘liters per minuut’
Dit is het enige brandkraanbordje tot dusver dat het aantal liters per minuut nadrukkelijk vermeld. Waarom dat zo is kan niet worden achterhaald, misschien is het nuttige informatie voor de brandweer, maar je zou denken dat het aangeven van de diameter van de leiding zou moeten volstaan.
Aanwijsbordje gas: bijzonder volledig
Nog maar eens een ruim bemeten en volledig ingevuld aanwijsbordje voor gas; het unieke identificatienummer kent grappig genoeg twee soorten 5. Waar SA precies voor staat is niet duidelijk, de D is mogelijk van diameter, hoewel daar ook een symbool voor bestaat. Wat met het getal 30 wordt aangeduid is ook niet bekend.
Gasunie paaltje
In tegenstelling tot het volledige bordje dit paaltje van de Gasunie, dat te vinden is in het Amsterdamse Bos en zonder paalnummer slechts meldt dat er zich ‘nabij deze paal’ een of meerdere aardgasleidingen bevinden.
NUON aanwijsplaat gas
Toen Nuon nog bestond en het ook zelf het netwerk beheerde heeft het bordjes voor gasleidingen naar eigen inzicht laten maken, met een zwarte rand en de firmanaam erop. Dit bordje hangt langs de Zaan in Wormerveer.
Brandkraan op half elf
En dit brandkraanbordje tenslotte heeft duidelijk zijn beste tijd gehad.
